Chợ phiên cổ nhất giữa lòng Lạng Sơn: Ai cũng mang theo một thứ để đựng đồ, chỉ ở đây mới có một nghề lạ

Dọc theo Quốc lộ 4B từ thành phố Lạng Sơn, sau gần 25 cây số, du khách sẽ đến với một trong những phiên chợ cổ và độc đáo nhất của tỉnh Lạng Sơn – chợ phiên Lộc Bình. Nằm dưới thung lũng nhỏ, kề bên dòng sông Kỳ Cùng với nước trong vắt lững lờ trôi, chợ phiên này không chỉ là nơi trao đổi, mua bán hàng hóa mà còn là ngày hội văn hóa đặc sắc, thể hiện rõ nét bản sắc của các dân tộc Tày, Nùng, Sán Chỉ, Dao sinh sống trên mảnh đất biên giới này.

Những chiếc “túi xách” độc lạ

Chợ phiên Lộc Bình họp theo chu kỳ 5 ngày một lần, tạo nên nhịp sống đặc trưng cho vùng đất này. Khác với những khu chợ thường ngày, chợ phiên mang đậm tính chất lễ hội, nơi mọi người không chỉ đến để mua bán mà còn để giao lưu, vui chơi, thậm chí tìm hiểu và hẹn hò.

Nếu bạn đến chợ phiên Lộc Bình, điều đầu tiên bạn sẽ nhận ra chính là sự hiện diện của hàng trăm chiếc bao tải. Có lẽ không nơi nào có nhiều bao tải như chợ phiên này. Đâu đâu cũng thấy, từ người bán đến người mua, từ người già đến người trẻ, ai cũng có ít nhất một chiếc bao tải khoác trên vai hay đặt bên cạnh.

Người dân xuống chợ mua sắm đều tự trang bị ít nhất một chiếc bao tải, nó đã thay thế hoàn toàn cho túi xách, balo trong việc đựng hàng hóa. Phần lớn đồng bào dân tộc thiểu số tại đây đều ưa chuộng sử dụng bao tải vì tính tiện dụng vượt trội của nó. Tuy không có quai xách như túi thông thường, song lại có khả năng đựng được rất nhiều đồ và khi không sử dụng có thể gấp lại rất nhỏ gọn, dễ dàng mang theo. Cảnh tượng những chiếc bao tải hàng khá to, nặng được người dân khoác trên vai một cách nhẹ nhàng, bình thản đi dạo chợ đã trở thành hình ảnh đặc trưng không thể nhầm lẫn của chợ phiên Lộc Bình.

Những chiếc bao tải này có xuất xứ khá thú vị. Chúng từng là bao bì đựng hàng hóa, nông sản xuất nhập khẩu qua lại biên giới hai nước Việt Nam – Trung Quốc. Sau khi hoàn thành sứ mệnh ban đầu, chúng được thu gom lại và bán lẻ cho người đi chợ với giá chỉ vài nghìn đồng mỗi chiếc.

Chiếc bao tải đã chiếm vị trí độc tôn trong việc đựng hàng hóa tại chợ phiên Lộc Bình. Một chiếc bao có thể đựng đủ hàng hóa mua dùng cả tuần, từ thực phẩm tươi sống, rau củ quả, đến các đồ dùng gia đình. Cũng một phần do cộng đồng người dân nơi đây không có truyền thống sử dụng gùi hay giỏ như một số vùng miền núi khác, nên chiếc bao tải rất được ưa chuộng và trở thành lựa chọn hàng đầu.

Không gian văn hóa đa sắc màu

Chợ được chia thành những khu bán hàng riêng biệt, tạo thành một bức tranh sinh động về đời sống kinh tế – xã hội của vùng biên. Khu vực rau quả, gạo, ngô tập trung những sản phẩm nông nghiệp đặc trưng của vùng cao. Khu bán thảo dược, gia vị toát lên hương thơm đặc trưng của những vị thuốc Nam truyền thống. Đặc biệt, khu vực trưng bày các sản phẩm thổ cẩm đủ màu sắc như một triển lãm nghệ thuật dân gian, thể hiện tài năng sáng tạo và bàn tay khéo léo của phụ nữ các dân tộc Tày, Nùng, Sán Chỉ, Dao.

Tuy nhiên, nổi bật và náo nhiệt nhất có lẽ là khu vực bán gia súc, gia cầm. Đây là nơi diễn ra những cuộc mặc cả sôi nổi, người mua nhìn ngắm, sờ vuốt, rồi trả giá trong không khí thật thân thiện và gần gũi. Những tiếng gọi mời, tiếng thương lượng tạo nên bản giao hưởng đặc trưng của một phiên chợ miền núi.

Ẩm thực đặc sản vùng biên

Chợ phiên Lộc Bình không chỉ là nơi mua sắm mà còn là thiên đường ẩm thực với những đặc sản khó quên. Du khách có thể thưởng thức thịt lợn, thịt vịt quay lá mác mật với hương vị đậm đà, khâu nhục thơm ngon, hay xá xíu được chế biến theo cách riêng của người dân địa phương. Đặc biệt, không thể bỏ qua ly rượu Mẫu Sơn đặc sản của người Dao, với hương vị mạnh mẽ và đậm chất núi rừng.

Món ăn gây ấn tượng sâu sắc nhất có lẽ là phở chua gia truyền của người dân địa phương. Với hương vị độc đáo, khác biệt hoàn toàn so với phở truyền thống, món ăn này một khi đã nếm thử sẽ khó có thể quên được. Sự kết hợp hài hòa giữa vị chua thanh, ngọt dịu và những gia vị đặc trưng tạo nên một trải nghiệm ẩm thực khó quên.

Nghề thiến gà – nghề “độc lạ” của chợ phiên

Trong số những nghề truyền thống tại chợ phiên Lộc Bình, có một nghề được coi là “độc lạ” và chỉ có thể bắt gặp tại những phiên chợ miền núi – đó là nghề thiến gà. Những người thợ thiến chuyên nghiệp chọn một chỗ trống trong chợ làm nơi hành nghề, kiên nhẫn chờ đợi bà con địa phương gánh những lồng gà trống đến thuê dịch vụ.

Thời điểm từ tháng 9 đến tháng 10 dương lịch hàng năm là mùa cao điểm của nghề này, khi đây là thời gian thuận tiện nhất để thiến các chú gà trống nhằm vỗ béo phục vụ cho dịp Tết Nguyên Đán. Đây cũng là giai đoạn bận rộn nhất trong năm của những người làm nghề thiến gà, khi nhu cầu của người dân tăng cao.

Một trong những người có tiếng trong nghề này là ông Lộc Văn Lợi, người dân tộc Nùng Phàn Sình ở thôn Nà Mu, xã Hữu Khánh, Lộc Bình. Với hơn 20 năm kinh nghiệm, ông Lợi được coi là một trong những thợ thiến gà có tay nghề cao nhất trong vùng. Sự nổi tiếng của ông không chỉ đến từ kỹ thuật thuần thục mà còn từ những cải tiến sáng tạo, như việc tự chế ra dụng cụ đè chân gà rất tiện dụng, giúp công việc trở nên dễ dàng và hiệu quả hơn.

Mỗi khi đến chợ, ông Lợi thường phải làm việc ngay từ khi vừa đến, thậm chí chưa kịp cởi mũ bảo hiểm vì khách hàng đã chờ từ sớm. Điều này cho thấy sự tin tưởng và đánh giá cao của người dân địa phương đối với tay nghề của ông.

Phương pháp thiến gà tại chợ phiên Lộc Bình sử dụng kỹ thuật thiến sườn truyền thống, được truyền từ đời này sang đời khác. Điều đáng chú ý là kỹ thuật này không cần đến bất kỳ dung dịch sát trùng nào, hoàn toàn dựa vào kinh nghiệm và tay nghề của người thợ.

Quy trình bắt đầu bằng việc vặt sạch đám lông dưới vùng nách của gà trống. Sau đó, người thợ sử dụng mũi dao sắc rạch một đường dài khoảng 2cm. Một dụng cụ có hình dạng giống như cái cung được sử dụng để banh giữ vết cắt, tạo ra không gian làm việc thuận tiện.

Bước quan trọng nhất là sử dụng một dụng cụ giống như chiếc thòng lọng được khéo léo luồn vào phần cuống dịch hoàn. Bằng kỹ năng thuần thục của những ngón tay dày dạn kinh nghiệm, sợi chỉ như một con dao sắc sẽ cắt rời từng dịch hoàn. Hai “ngọc kê” có hình bầu dục – cách gọi mỹ miều của người dân địa phương – lần lượt được gắp ra ngoài một cách cẩn thận.

Với những động tác thuần thục đến điêu luyện, chỉ trong chưa đầy 5 phút, các thợ thiến đã hoàn thành việc tước đi chức năng sinh sản của một chú gà trống choai oai vệ. Mức giá dịch vụ hiện tại là 5.000 đồng cho mỗi con gà, tưởng chừng không cao nhưng với số lượng lớn, thu nhập của những người làm nghề này khá ổn định.

Trong thời điểm cao điểm, mỗi phiên chợ, một thợ thiến có kinh nghiệm có thể xử lý từ 150 đến 200 con gà, mang lại thu nhập gần một triệu đồng cho một ngày làm việc. Con số này cho thấy nghề thiến gà không chỉ là một nghề truyền thống được gìn giữ mà còn là nguồn thu nhập ổn định cho những người am hiểu nghề.

Một điều thú vị là ngay cả những phần được cắt bỏ cũng có giá trị kinh tế không nhỏ. Những “ngọc kê” – phần quan trọng để duy trì nòi giống – được thu gom và bán với giá 250.000 đồng mỗi kilogram. Điều này cho thấy trong văn hóa ẩm thực địa phương, không có gì là thừa thãi, mọi thứ đều có giá trị và công dụng riêng.

Nét văn hóa độc đáo cần được bảo tồn

Chợ phiên Lộc Bình với nghề thiến gà truyền thống là một minh chứng cho sự đa dạng và phong phú của văn hóa dân gian Việt Nam. Trong bối cảnh hiện đại hóa và toàn cầu hóa, những nét văn hóa độc đáo như thế này càng trở nên quý giá và cần được bảo tồn.

Vào dịp cao điểm trong năm, cảnh tượng người dân khắp các thôn bản gánh những lồng gà trống choai đến chợ để kịp thiến và vỗ béo bán vào dịp Tết Nguyên Đán tạo nên một bức tranh sinh động về đời sống kinh tế nông thôn. Đây không chỉ là hoạt động kinh doanh mà còn là dịp giao lưu, gặp gỡ của cộng đồng.

Chợ phiên Lộc Bình đã và đang khẳng định vai trò quan trọng không chỉ như một điểm đến du lịch hấp dẫn mà còn là nơi lưu giữ và truyền bá những giá trị văn hóa truyền thống quý báu. Đây là minh chứng cho việc một cộng đồng có thể vừa hội nhập với thời đại vừa giữ gìn được bản sắc văn hóa riêng, tạo nên sức hấp dẫn độc đáo khó có thể tìm thấy ở nơi nào khác.

Với những du khách muốn tìm hiểu về văn hóa dân gian Việt Nam, chợ phiên Lộc Bình chắc chắn sẽ mang đến những trải nghiệm khó quên và cái nhìn sâu sắc về đời sống sinh hoạt của người dân vùng biên giới phía Bắc.